UN DEĞİRMENLERİ

UN DEĞİRMENLERİ

Dinar’ın Suçıkanından aşağı doğru cadde boyunca eski yıllarda Dedeoğlu Un Fabrikası aşağısından başlayarak Suçıkandan gelen sularla çalışan ve her iki yol kenarında 20 ye yakın su değirmenleri vardı. Dede oğlu fabrikasına Suçıkandan giden kanal dan taşan sular aşağıya doğru birer şelale gibi akardı.Otobüsle geçen yolcular hayran hayran bakarlar akan bu Tekke ve üçlerce tepelerinde suyun fazlası şırıl şırıl akar, o zamanlar Eldereden geçen yol olmadığından vasıtaların mecburi istikametleri bu yoldu. Gelen geçen yerli ve yabancı yolcular suların verdiği manzarayı hayranlıkla seyretmeye duyamazlardı.

Fabrikadan sonra yol boyu un değirmenleri sıralıydı. Köylü vatandaşımız at arabasıyla getirdiği çuvallarla buğdayını değirmenden aldığı sıraya göre un öğütmeye gelirdi. Kitişlerin değirmeni büyük arabası ve atıyla içeri girip yerini kapan hangi taşta öğütüleceğini öğrenip sıraya girerdi. Girişte sol baştan itibaren 4 taşa sahip olması küçük hamamın yanından gelen sular oluklarla taşları döndürmeye başlar. Buranın yıkılmış resmini sizlere sunacağım.

 Yukarıda değirmen önü mevkiinde ki Ahmet Dedem ve Hilmi dayının birlikte çalıştıkları Dedeoğlu fabrikasının aşağısındaki köşedeki 2 taşlı değirmen yanındaki 2 taşlı Deli Halil lakaplı amcanın değirmen ve karşıdaki tekke mahallesine çıkan sokağın altında Şerif Ağanın 4 taşlı değirmeni önlerinde köyden erken gelenler tarafından sıralarını almışlar atları ve arabaları değirmenlerin önünde sıra beklerdi. Un öğütme sırasını bekleyenler atlarını değirmenciye sahip olmasını tembihleyip çarşıya alış verişe giderlerdi. Zengin ağaların atlarının koşum takımları çok süslü olurdu. Atların boynunda da mavi mavi irili küçüklü boncuklar asılı olurdu. Mahalledeki yaramazlar boncuk oynamak için sahipsiz atların boynundaki boncukların ipini keserek kaçarlardı. Bunun için at sahibi değirmenciye sıkı sıkı tembih ederdi.

Değirmen önü verilen bu mevkide hemen baş tarafta Dedeoğlu ailesinin, Gürdenli gagacık ile Hilmi dayının ortak işlettikleri değirmen ile başlayıp Menderes un fabrikası (Bu fabrika ilk önce değirmen olarak kurulmuş sonra fabrikaya dönüştürülmüştür.) Altı adet ve karşı istikametine kadar sırayla gidiyordu. Hilmi dayı sonra dedemle ortak olmuş dedeoğlu hissesini Ahmet dedeme vermiş. Dedeoğlu gil Ninemle akrabaymış. Ben bura da çoğunun soyadını veremiyorum çünkü kaynaklarımda hatırlayamadılar. Yalnızca isimlerini verebiliyorum. Zamanıyla bilgi alınmıyor böyle zor duruma düşüyor insan hâlbuki ben askere giderken Ninem sağdı ama o zaman kafalar çalışmıyormuş demek.

Diğer değirmenler kimlerindi bakın Dinarda çok kişiler lakaplarıyla tanınır Aşıkların Sabri’nin değirmen de az yukarı kısımdaydı. Gırımların Hüseyin Akgün Değirmeni, Mahmut Taşpınar’ın, Poçulu Süleyman Türkün, Gavur Adem’in, Kürt Osman Yiğit’in, Vehbilerin, A.Vehbi Kitiş’in, Emeksizlerin Şerif Emeksizin, Akça köylü Taş başlar’ın, Gımiller’in değimen, Sarı altın’ların/Sefa-Yusuf Sarı altın’ın babasının, Depeli Süleyman Yalçın’ın Rahmetli Erdoğan Yalçının babası, Hüseyin Yalçının Amcası nın değirmeni, Kozalı Mustafa Karahan’ın, Norgaslı Hacı Mahmut’un, Değirmenleri ile Değirmenci İbrahim ve Vasfi’nin olarak tespit edebildiklerim değirmen ve değirmencilerdir. Bu su değirmenlerinden başka Büyük hamam yanında birde tahin çeken ayrı bir su ile çalışan değirmen daha olduğu vardı. Suyunu ılıcadan temin edermiş. Bu gün Şu anda birkaç değirmen mevcut ancak bunlar elektrikle çalışmakta olup ilçemizin eski sanayi çarşısındadır.

O yıllardaki su ile özellikle bu kadar değirmenin suyunun suçıkandan gelmesini düşünün ki 1951 de Hidro elektrik santralimiz de çalışmaya başladı ve Suçıkan suyu ayrıca veriliyordu. Elimde bir fotoğraf olsaydı da yayınlayabilseydik o manzaranın bıraktığı iz’i yeni nesillerin de görmesi mümkün olurdu. Hidro elektrik santralından var olan bir resmi aşağıda sunacağım. Un değirmenlerinin yok olmasıyla fabrikalar çoğaldı 4 fabrika faaliyetini sürdürmeye başlayınca ve Suçıkan suyunun değerlendirilmesiyle yeni yol çalışmalarıyla değirmenler yok oldu. Son değirmen Kitişlerin eski hatırası ve yıkılma hatırasını sizlere sunuyorum. Değirmenlerdeki Taş sayısı un öğüten taşı gösterir bir değirmende 2 taş varsa iki oluktan su akar ve iki yerde un öğütülür.4 taşı olan elbette ki daha verimli çalışır.

Yukarıda adı geçenlerin değirmenleri haricinde en az her değirmenin 2 taşı vardı. Tek taşlı değirmen hatırlayana rastlamadım. İlçemizdeki Dinar, Yapağlı ve Karaburun Köylerindeki Değirmenlerin Kabiliyet bilgileri şöyledir;

Değirmen Sahibi…..        Değirmenin un öğüten taş sayısı…….

Poçulu Mehmet…………………………………  7 taş

Değirmenci Deli Halil……………………….. 2  taş

Hacı Yusuf Ağa (Sarıaltın)………………2 taş
Pehlivanların değirmen…………………. 6 taş

Emeksizlerin Değirmen…………………. 4 taş Şerif ağanın değirmeni

Bu değirmen Eski değirmen önü mevki olarak bilinen Dedeoğlu un fabrikasının hizasında Suçıkan’a giden sağ tarafta Suçıkan tarafından borular içinde gelen su ile çalışan değirmendi. Belediye eski başkanımız Yener Emeksizin babasının değirmeni. Burası sonradan Yusuf Sarıaltın alarak şeker hane yaptı. Şu anda Halı yıkama işyeri açıldı.

Nuri Efendi Değirmeni……………………….2 taş

Dedezade Hacı Efend Değirmeni……… 2 taş

Mustafa Efendi Değirmeni…………………  3 taş

Sallan Nikola (Rumlunun Değirmen)…  2 taş

Kaymaklıoğlu Vezirzade Değirmeni……. 6 taş

Yapağlı köyümüz karyesinde………………. 9 taş  3 değirmen

Karaburun Karyesinde…………………………. 3 taş  1 değirmen

DİNAR DA TOPLAM  ……………………48 TAŞ  10 DEĞİRMEN Olarak kayıtlarda geçse de diğer değirmencileri de göz önüne alırsak ilçemizde 40’ınüstünde değirmen olduğunun görürüz. 29.01.2020 Ayhan KALKAN